یکی از رویدادهای مهم تمدن بشری اختراع صنعت چاپ در اروپا در نیمه ی قرن پانزدهم است. نخستین گام بزرگ در فن چاپ اختراع حروف متحرک فلزی به دست گوتنبرگ آلمانی در 1450م/ 829ش بود که صنعت چاپ را از شکل چوبی به صورت سربی درآورد. اختراع چاپ با حروف متحرک این امکان را به وجود آورد که دروازه های تمدن بشری به روی همه ی افراد طالب علم و دانش گشوده شود. این اختراع، که نقطه ی عطفی در تمدن بشری محسوب می شود، به تدریج از کشور مبداء یعنی آلمان به فرانسه، هلند، انگلستان، سوئیس و ایتالیا راه یافت. در آن زمان، هنوز کشورهای مصر و هندوستان ماشین چاپ و چاپخانه نداشتند و کتاب هایشان را به روش استنساخ تکثیر می کردند.

در این زمان اسقف خاچاطور گساراتسی، خلیفه ی وقت ارامنه ی جلفای اصفهان، مطلع شد در آلمان شخصی به نام گوتنبرگ ماشینی اختراع کرده که با آن می شود کتاب ها را تکثیر کرد. بر این اساس، یکی از روحانیان را به اروپا گسیل داشت تا در این زمینه تحقیق کند. پس از بازگشت این روحانی، بر اساس توضیحات و مشاهدات وی و بدون دسترسی به تجربه ی گوتنبرگ، استادان ارمنی جلفا با همکاری خلیفه دست به کار شدند و تمامی وسایل چاپ از قبیل ماشین چاپ، حروف، کاغذ، مرکب و غیره را با دست تهیه و اقدام به ساخت آن کردند. آنها پس از یک سال و پنج ماه تلاش موفق شدند اولین کتاب را در ایران چاپ کنند و این سرآغاز تاریخ چاپ در ایران بود.

چاپخانه ی کلیسای وانک جلفای اصفهان در واقع قدیمی ترین چاپخانه در ایران و خاورمیانه است که با حروف سنگی مبادرت به چاپ می کرد. درست 188 سال پس از اختراع گوتنبرگ و در1638م/1017ش، برای اولین بار در ایران و خاورمیانه کتاب «زبور داوود» به دست خاچاطور گساراتسی پیشوای مذهبی ارامنه ی جلفای اصفهان در کلیسای وانک به چاپ رسید.

خلیفه خاچاطور در ضمن کار متوجه شد که بدون فراگیری فن چاپ نمی تواند چاپ مطلوب داشته باشد، لذا یکی از شاگردان خود به نام هوانس وارتاپت (خلیفه هوانس) را  در 1639م به اروپا فرستاد تا از نزدیک با کار و روش چاپ آشنایی پیدا کند، بازگردد و به چاپ کتاب رونق بیشتری دهد.

هوانس وارتاپت در موقع بازگشت یک ماشین چاپ با حروف و کلیشه های متعدد جهت چاپ کتاب مقدس و غیره همراه خود آورد. او در کلیسای وانک با ماشین چاپ خود فقط یک کتاب با عنوان «بارزاتومار» (کتاب راهنمای تقویم) در 1647م در 83 صفحه به چاپ رساند و در سال 1650م مبادرت به چاپ کتاب مقدس نمود که به  علت مخالفت همکاران خود آن را  ناتمام گذاشت و حتی مجبور به ترک جلفا شد.

چاپخانه ی جلفای اصفهان پس از وقفه ای طولانی از 1687م/1066ش بار دیگر شروع به کار کرد و تنها هشت کتاب در سده ی هفدهم میلادی به چاپ رساند و بعد از آن تعطیل شد، اما مجدداً از 1872م/1251ش شروع به کار کرد و تا امروز مشغول به کار است.

در اواخر قرن هفدهم میلادی، با تعطیلی اولین چاپخانه، با اینکه دو قرن خاموشی بر صنعت چاپ ارامنه ایران سایه افکند، ولی ارمنیان جلفا این صنعت را با خود به اقصی نقاط جهان بردند و به کوشش ارمنیان جلفا و اعقاب آنها اولین چاپخانه های ارمنی زبان در آمستردام، مارسی، اجمیادزین، سنت پطرزبورگ، مدرس، کلکته و شماری دیگر از شهرهای بزرگ جهان بنیان گذارده شدند.

گفتنی است که این چاپخانه از 1904م/1283ش دارای حروف فارسی و لاتین بوده که به طور مستمر از آنها استفاده می کرده.

از 1638م/1017ش تا به امروز، اولین چاپخانه ی ایران یعنی چاپخانه ی کلیسای وانک اصفهان با چاپ تقویم های مذهبی، گزارش ها و آگهی های مذهبی و انتشار بیش از پانصد جلد کتاب نقش مهمی در زندگی اجتماعی ارمنیان ایران داشته است.

لازم به ذکر است که در حال حاضر چندین چاپخانه ی ارمنی زبان در تهران وجود دارد که چاپخانه ی «آلیک» معروف ترین آنهاست، ولی در سال های اخیر، با رواج روش صفحه آرایی رایانه ای و منسوخ شدن تدریجی روش حروفچینی، انتشار کتاب ها و نشریه های ارمنی زبان در کلیه ی چاپخانه ها میسر شده است.

جامعه ی ارمنیان ایران از بدو تشکیل تا کنون هرگز همچون جامعه ای بسته عمل نکرده. گواه این موضوع شرکت مستقیم و تأثیرگذار و تأثیرپذیر ارمنیان در زندگی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایرانیان در بسیاری از زمینه هاست و نقش ارمنیان در بنیان گذاری صنعت چاپ شاهد دیگری بر این مدعاست.